اما چه عواملی در میزان و حجم سرمایهگذاری مستقیم خارجی در صنعت هوایی اثرگذار هستند؟ مطالعات انجام شده در سایر کشورها نشان میدهد ۸ پارامتر بر روند سرمایهگذاری خارجی در صنعت هوایی قابلردیابی است. ریسک سرمایه بهعنوان یک عامل مهم در این بخش است. همچنین عواملی همچون بازگشت سرمایه، بازاریابی و تبلیغات، زبان و فرهنگ از پارامترهای وزندار در این زمینه هستند. همچنین سیستم حقوقی کشور میزبان و قوانین حقوقی و تضمین بازگشت و بیمه سرمایه یکی دیگر از عوامل در سرمایهگذاری مستقیم خارجی است. حقوق نیروی کار چه در کشور میزبان و چه در کشور سرمایهگذار عامل وزندار دیگری است که حجم و جهت سرمایهگذاری را مشخص میکند. همچنین تحقیقات انجام شده در برخی دیگر از کشورها نشان میدهد منابع طبیعی کشور میزبان، کمبود مواد اولیه و خام در کشور سرمایهگذار، فاصله دو کشور و منابع انسانی کشورها، نیروی کار و تجارب مدیریتی نیز میتواند در مواردی در این حوزه تاثیرگذار باشد.
در این میان اما عوامل مهم دیگری در حوزه سرمایهگذاری مستقیم خارجی در صنعت هوایی ایران تاثیرگذار است که به چهار دسته کلی قابل تقسیمبندی است. دسته نخست سیاستگذاریهای اقتصادی که عواملی همچون فضای باز و ثبات اقتصادی، ریسک سرمایهگذاری، سیاستهای ارزی، سیاستهای بازرگانی و مالی در آن اثرگذار است. بررسیها نشان میدهد: فقدان ثبات سیاسی از مهمترین مولفههایی است که فعالیتهای اقتصادی را تحتتاثیر قرار میدهد. ثبات اقتصادی به معنای وجود شرایط باثبات، مطمئن و قابلپیشبینی برای فعالان اقتصادی است بهطوریکه شهروندان سرمایههای خود را بهطور مطمئن در جریان انداخته و سود خود را برداشت کنند. در شرایط عدم ثبات اصولا تشکیل سرمایه با مانع روبهرو است و سرمایههای جامعه به سمت فعالیتهای غیرمولد، واسطهای و زودبازده سوق مییابد. از اینرو این تحقیقات نشان میدهد هرچه بیشتر به سمت فضای باز و ثبات اقتصادی حرکت کنیم، میزان ریسک سرمایهگذاری کاهش خواهد یافت. علاوه بر این، برای تعیین ریسک سرمایهگذاری هر کشور از معیارهایی همچون ریسک ثبات سیاسی، ریسک کارآیی دولت، ریسک نظام حقوقی، ریسک اقتصاد کلان، تجارت و پرداخت خارجی، ریسک سیاست مالیاتی، ریسک بازار کار، ریسک مالی و زیرساختاری استفاده میشود. هرچه ریسک سرمایهگذاری در کشور کمتر باشد جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در آن کشور امکانپذیرتر خواهد بود.
در عین حال سیاستهای ارزی نیز میتواند در جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی موثر باشد. به این معناکه به هر میزان نرخ ارز از ثبات بیشتری برخوردار باشد، اطمینان بیشتری در فضای اقتصادی کشور ایجاد میشود و بهدنبال آن تصمیمگیری برای سرمایهگذاران خارجی سادهتر میشود. همچنین سیاستهای بازرگانی میزان آزادی بازرگانی خارجی را نشان میدهد. هرچقدر معافیتهای گمرکی بر نهادههای واسطهای و سرمایهای موردنیاز سرمایهگذاران خارجی بیشتر باشد، جریان سرمایهگذاری خارجی به کشور بیشتر خواهد شد. سیاستهای مالی نیز نشاندهنده وضعیت کسری بودجه دولت و درآمدهای مالیاتی است. در صورت وجود کسری بودجه و تامین آن از طریق استقراض از بانک مرکزی، شاهد بروز تورم در کشور میزبان خواهیم بود که در نتیجه اثر منفی بر جریان سرمایه خارجی خواهد داشت. بهعلاوه وجود مالیات مضاعف بر درآمد شرکتهای سرمایهگذار اثر منفی دیگری بر این جریان خواهند داشت. طبیعی است سرمایهگذاری نمیتواند در دو کشور مالیات بپردازد. همچنین بالا بودن مالیات بر درآمد و سود فعالیتهای تولیدی و خدماتی منجر بهکاهش درآمد آنان پس از کسر مالیات شده و با کاهش سطح بازدهی، سرمایهگذاری خارجی در کشور کاهش خواهد یافت.
دسته دوم عوامل موثر بر سرمایهگذاری مستقیم خارجی در کشور، ساختار اقتصادی است. بررسیهای انجام شده حاکی از آن است که هرقدر ساختار وزیرساختهای اقتصادی یک کشور قویتر باشد سرمایهگذاران خارجی تمایل بیشتری به سرمایهگذاری مستقیم در آن کشور دارند. عمدهترین عوامل ساختاری اقتصاد که بهطور مستقیم بر جذب سرمایه موثر است شامل گستردگی بازار، بدهی خارجی، ساختار تامین مالی در صنعت هوایی، تاسیسات زیربنایی، منابع انسانی و مهارت نیروی کار، گستردگی شبکه اطلاعرسانی و نهایتا سوددهی بلندمدت است. براین اساس، هر اندازه بازار کشوری بزرگتر باشد و هنوز اشباع نشده باشد جریان ورود سرمایه به آن کشور تقویت میشود. در عین حال، بدهی خارجی کشور با جذب سرمایه خارجی نسبت معکوس دارد و این موضوع به این معنا است که هرچه بدهی خارجی کشوری کمتر باشد، تمایل افراد و دولتها به سرمایهگذاری در آن کشور بالاتر است. همینطور هرقدر وضعیت نظام بانکی کشور قویتر باشد و تسهیلات سهلتر و بیشتری به مشتریان خود ارائه دهد، زمینههای لازم را برای سرمایهگذاران خارجی بیشتر فراهم میآورد. وجود زیرساختهای اقتصادی گستردهتر همچون راهها، بنادر، سیستمهای ارتباطی و... عوامل موثر در جذب سرمایه هستند.
علاوه بر این، از آنجا که ایران به لحاظ وفور نیروی انسانی ماهر بهویژه مهندسان و متخصصان تحصیلکرده در سطح بسیار بالایی قرار دارد، دسترسی به چنین ظرفیت عظیمی از نیروی انسانی تحصیلکرده و کارآمد با هزینه تقریبا رقابتی یک مزیت قابل ملاحظه محسوب میشود. در صورت وجود یک شبکه اطلاعرسانی قوی که اطلاعات بهروز و دقیق را درخصوص نیروی کار، زیرساختها، امتیازات و... در اختیار سرمایهگذاران قرار دهد، انگیزه ورود سرمایه به کشور تقویت میشود.سومین دسته عوامل تاثیرگذار بر میزان سرمایهگذاری مستقیم خارجی در صنعت هوایی ایران نیز ساختار حقوقی تشویقی و حمایتی است. برخی از کشورها برای جذب سرمایهگذاران خارجی اقدام به اعطای امتیازاتی میکنند. از این رو هر چه میزان امتیازها بیشتر باشد، سرمایهگذاران با تمایل بیشتری به سرمایهگذاری اقدام میکنند. این امتیازات میتواند شامل معافیتهای مالیاتی، تضمین بازگشت سرمایه و سود، جلوگیری از مصادره سرمایههای خارجی، پوشش بیمهای، خدمات عمومی ارزانتر همچون برق، آب و گاز و امکانات و تدابیر در زمینه کاهش هزینهها در این صنعت باشد. معافیتهای مالیاتی یکی از مهمترین عوامل انگیزشی برای جذب سرمایهگذاری خارجی است. با توجه به اینکه صنعت هوایی ایران بهدنبال افزایش جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی است از معافیتهای مالی و تخفیفات در مالیات بر سرمایه میتوان بهعنوان عاملی موثر در افزایش سرمایهگذاری خارجی یاد کرد. طولانی بودن دوره معافیت مالیاتی یک مزیت دیگر است. براساس قوانین جاری ایران، متناسب با نوع فعالیت به مدت ۴ تا ۸ سال معافیت مالیاتی وجود دارد و چنانچه فعالیت در یک منطقه کمتر توسعهیافته انجام شود، مدت معافیت مالیاتی بین ۶ تا ۱۲ سال خواهد بود. سرمایهگذاران وسهامداران اینگونه شرکتها نیز به همین مدت از پرداخت مالیات بر سود سهام معاف هستند.
در عین حال، از آنجاکه سرمایهگذار با خطراتی همچون سلب مالکیت، عدم امنیت جانی و مالی، ریسک انتقال پول، نقض قراردادها و... روبهرو است و سرمایهگذار خارجی در محیط خارج از وطن اصلی خود به کسب و کار میپردازد نسبت به چنین خطرات احتمالی حساسیت زیادی دارد. در راستای رفع این نگرانیها، یکی از روشهای موجود، اجرای قوانین بیمه است. در واقع بیمه سرمایهگذار یکی از عواملی است که در ایجاد امنیت مالی برای سرمایهگذار نقش مهمی دارد.دسته چهارم عوامل تاثیرگذار به موضوع «جغرافیا و سیاست» باز میگردد. زمانی که بازار آزاد به درستی عمل نکند، مثل زمانی که مکانیزم بازار نتواند امکانات موجود را بهطور کامل بهکار گیرد یا مزیتهای رقابتی جدید را توسعه بخشد یا نتواند علائم مناسب را به کارگزاران اقتصادی بدهد تا تصمیمگیری مناسب در سرمایهگذاری کند، دخالت دولت الزامی است. البته این دخالت به نحوی است که دولت قادر باشد نسبت به طراحی، بهکارگیری و نظارت بر سیاستهایی که ناتوانی را جبران میکند، اقدام کند. البته ایران در منطقه جغرافیایی خاورمیانه و آسیای مرکزی قرار دارد بنابراین از لحاظ ژئوپلیتیک و استراتژیک موقعیت مناسبی دارد.